नेपालगन्ज, भाद्र २५ गते।
नेपालगन्ज उपमहानगरपालिकाले लाखौं रुपैयाँ खर्चेर निर्माण गरेको चौलीकाचौकको सार्वजनिक शौचालय अहिले जीर्ण अवस्थामा रहेको छ। चौलीकाबाबा मजारको छेउमा रहेको यो शौचालय कुनै समय सर्वसाधारणको लागि महत्वपूर्ण सुविधा थियो। तर, हालको अवस्थामा यो प्रयोगविहीन भएर बसिरहेको छ, जसले गर्दा सर्वसाधारणलाई अत्यधिक असुविधा भइरहेको छ।
सार्वजनिक शौचालयहरू, विशेष गरी व्यस्त शहरी क्षेत्रमा, स्थानीय बासिन्दा र यात्रुहरूको लागि अत्यावश्यक सुविधा हो। तर, नेपालगन्जको चौलीकाचौक क्षेत्रमा बनेको यो शौचालय अहिले जीर्ण अवस्थामा पुगेपछि त्यहाँका सर्वसाधारण खुला ठाउँमा शौच गर्न बाध्य भएका छन्।यो समस्या स्थानीय उपमहानगरपालिकाको लापरवाहीको परिणाम हो। लाखौं रुपैयाँ खर्च गरेर बनाइएका यस्ता संरचनाहरू समयमै मर्मत सम्भार र उचित व्यवस्थापनको अभावमा प्रयोगविहीन भइरहेका छन्।
उपमहानगरपालिकाले शौचालयलाई व्यवस्थापन गर्नको लागि पहिले भाडामा दिएको थियो, तर अहिले यो जीर्ण अवस्थाले गर्दा उक्त योजना असफल देखिएको छ। जसको परिणामस्वरूप यात्रुहरू र स्थानीय बासिन्दाहरू पर्खाल, गाडीको आड लिंदै शौच गर्न बाध्य भइरहेका छन्। यसले मात्र नेपालगन्जको प्रशासनलाई अपमानजनक स्थिति ल्याएको छैन, सर्वसाधारणलाई पनि ठूलो असुविधा भएको छ।
नेपालगन्ज उपमहानगरपालिकाले सफा र व्यवस्थित शहरको परिकल्पना गरेको भए पनि यस शौचालयको अवस्था हेर्दा त्यो परिकल्पना साकार भएको देखिँदैन। शौचालयको यो अवस्था देखेर धेरैले यस क्षेत्रको अन्य समस्या पनि यस्तै होला भन्ने सोच्न बाध्य भएका छन्। शौचालयको अभावमा व्यापारीहरू र सर्वसाधारणले शौचका लागि अन्य सार्वजनिक ठाउँहरूको खोजी गर्नुपर्ने बाध्यता भएको छ। महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसको पर्खाल भित्र यात्रीहरू शौच गर्न छिर्ने गर्छन्, जसले सार्वजनिक स्थानहरूको स्वच्छतामा पनि असर पुर्याएको छ।
यो मात्र एक उदाहरण हो। उपमहानगरपालिकाका अन्य वडामा पनि यस्तै समस्याहरू देखिएका छन्। बाँके जिल्ला खुल्ला दिशामुक्त क्षेत्र घोषणा भएको भए पनि नगरपालिकाभित्र पर्याप्त सार्वजनिक शौचालयको अभाव छ। बाँकेका धेरैजसो नागरिकहरूले शौचालयको सही प्रयोगबारे अझै जानकारी पाएका छैनन्। कतिपय घरहरूमा बनेका शौचालयहरू स्टोररूमजस्तै देखिन्छन्, जसले गर्दा शौचालयको उद्देश्य नै विफल भइरहेको छ।
कतिपय सार्वजनिक शौचालयहरू जीर्ण अवस्थामा रहेका छन् भने मर्मतसम्भारको कुनै प्रयास गरिएको छैन। यसले शौचालयहरूको पुनः प्रयोगमा ल्याउने चेतनाको अभावलाई झल्काउँछ। सार्वजनिक शौचालयहरूको मर्मतसम्भार र व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी भनेको स्थानीय सरकारको हो, तर यसमा पनि चासो नदेखाएकोले सर्वसाधारणलाई खुला ठाउँमा शौच गर्न बाध्य पारिएको छ।
बिगतमा बाँके जिल्ला खुल्ला दिशा मुक्त क्षेत्र घोषणा गर्दा विभिन्न सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूले शौचालय निर्माण गरेका थिए। तर, ती शौचालयहरूको सदुपयोग भइरहेको छ कि छैन भन्ने विषयमा हालसम्म कसैले अनुगमन गरेको देखिंदैन। स्थानीयहरूले बारम्बार यस्तो समस्या उठाइरहेका छन्, तर जिल्ला समन्वय समिति, स्थानीय तह र अन्य सरोकारवाला निकायहरूले यसबारेमा कुनै ठोस कदम चालेका छैनन्।
यस समस्या समाधानका लागि उपमहानगरपालिकाले केही ठोस उपाय अपनाउन आवश्यक छ। सार्वजनिक शौचालयहरूको मर्मतसम्भार र व्यवस्थापन गर्ने तर्फ ध्यान दिनुपर्छ। यदि उपमहानगरपालिकाले यस्ता शौचालयहरूलाई सही तरिकाले सञ्चालन गर्न सक्यो भने मात्र सर्वसाधारणले यसको लाभ लिन सक्नेछन्।
त्यसैले, सार्वजनिक शौचालयहरूको व्यवस्थापन र मर्मतसम्भारको महत्व बुझ्न आवश्यक छ। स्थानीय सरकारले यो समस्या गम्भीरतापूर्वक लिएर यस्ता सार्वजनिक संरचनाहरूको प्रभावकारी प्रयोग सुनिश्चित गर्नुपर्छ। यस्तै समस्याहरूले नगरको समग्र विकास र सुशासनको छवि नै खल्बलिएको हुन्छ। त्यसैले, यस्ता सार्वजनिक संरचनाहरूको सुदृढ व्यवस्थापनका लागि स्थानीय सरकारले तदारुकतापूर्वक कदम चाल्नुपर्छ।
सार्वजनिक शौचालयहरूको व्यवस्था गर्नु मात्र पर्याप्त छैन, तिनको नियमित मर्मतसम्भार र अनुगमन पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ। शौचालयहरूको उपयुक्त प्रयोगलाई प्रवर्द्धन गर्न पनि उपमहानगरपालिकाले जनचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सक्छ। बाँके जस्तो खुल्ला दिशामुक्त घोषित क्षेत्रमा सार्वजनिक शौचालयको अभाव हुनु भनेको उपमहानगरपालिकाको असफलताको एउटा संकेत हो।
अन्ततः, यस्ता समस्याहरूले नगरको समृद्धि र सुशासनमा बाधा पुर्याउँछ। उपमहानगरपालिकाले शौचालयहरूको व्यवस्थापनलाई आफ्नो प्राथमिकतामा राखेर सार्वजनिक सुविधाको विकास र मर्मतलाई निरन्तरता दिनुपर्छ।
