शीर्षक: विद्यालय शिक्षामा गुणस्तर सुधार: शिक्षक, अभिभावक, र प्रविधिको भूमिकाको विश्लेषणात्मक अध्ययन

परिचय

नेपालगञ्ज भाद्र १२ गते-शिक्षा मानव जीवनको आधारभूत आवश्यकता हो, जसले मानिसलाई केवल ज्ञान मात्र होइन, व्यवहारिक सिप, नैतिक मूल्य, र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउने क्षमता पनि प्रदान गर्छ। विद्यालय तहको शिक्षा बालबालिकाको मानसिक विकासको पहिलो चरण हो, जसले भविष्यमा उनीहरूको व्यक्तिगत र व्यावसायिक सफलताका लागि आधार तयार गर्छ। तथापि, नेपालको विद्यालय शिक्षामा अझै पनि सुधारको आवश्यकतालाई अनदेखा गर्न सकिँदैन। यो आलेखले विद्यालय शिक्षामा गुणस्तर सुधार गर्न आवश्यक पक्षहरूको विश्लेषणात्मक अध्ययन गर्छ, जसमा शिक्षक, अभिभावक, विद्यालय व्यवस्थापन, पाठ्यक्रम सुधार, र प्रविधिको भूमिकालाई प्राथमिकतामा राखिएको छ।

१. विद्यालय शिक्षामा सुधारको आवश्यकता

नेपालको विद्यालय शिक्षामा सुधारको आवश्यकता धेरै वर्षदेखि महसुस गरिएको छ। विद्यालयहरूमा शिक्षणको गुणस्तर, भौतिक संरचना, पाठ्यक्रमको प्रासंगिकता, र विद्यार्थीको सिकाइ प्रक्रियामा ध्यान पुर्याउनुपर्ने आवश्यता छ। साथै, ग्रामीण क्षेत्रका विद्यालयहरूको अवस्था अझ चुनौतीपूर्ण छ। विभिन्न अध्यययनले देखाएको छ कि ग्रामीण र शहरी विद्यालयहरूको गुणस्तरमा ठूलो असमानता छ।

ग्रामीण क्षेत्रका विद्यालयको चुनौती

नेपालको ग्रामीण विद्यालयमा आधारभूत पूर्वाधारको अभावले शिक्षाको गुणस्तरमा प्रत्यक्ष असर गरेको छ। “इनफ्रास्ट्रक्चर, टेक्नोलोजी, एन्ड लर्निङ रिसोर्सेस आर मिस्ट्री इन म्यानिङ रुरल स्कूल्स अफ नेपाल” भन्ने अध्ययनले ग्रामीण विद्यालयहरूमा प्रविधिको पहुँच र शिक्षण सामग्रीको अभावले विद्यार्थीहरूको सिकाइमा ठूलो अन्तर ल्याएको देखाएको छ।

अर्को पक्ष भनेको शिक्षकहरूको कमी हो। ग्रामीण विद्यालयहरूमा योग्य र प्रशिक्षित शिक्षकहरूको अभावले शिक्षण प्रक्रियालाई थप जटिल बनाएको छ। शिक्षामा गुणस्तर सुधारका लागि यी चुनौतीहरूको सामना गर्नु अत्यन्त जरुरी छ।

२. शिक्षकहरूको भूमिकाको विश्लेषण

विद्यालय शिक्षामा सुधारका लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण तत्व भनेको शिक्षकको भूमिका हो। शिक्षक शिक्षण प्रक्रियाको केन्द्रमा हुन्छन्, जसले विद्यार्थीहरूको ज्ञानको विकास, व्यक्तित्व निर्माण, र नैतिकतामा सीधा प्रभाव पार्छ।

* गुणस्तरीय शिक्षणको आवश्यकता

गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न शिक्षकहरूलाई उचित तालिम र स्रोतसाधन उपलब्ध गराउनुपर्ने हुन्छ। प्रायः शिक्षकहरूले पुराना शिक्षण विधि प्रयोग गर्ने गर्छन्, जुन आजको प्रतिस्पर्धी युगमा पर्याप्त छैन। शिक्षकहरूले नवीन शिक्षण विधिहरू, प्रविधिको प्रयोग, र विद्यार्थीकै आवश्यकतामा आधारित शिक्षण सामग्रीहरू तयार गर्न सक्षम हुनुपर्छ।

एक प्रसिद्ध विचारकले भनेका छन्, “The mediocre teacher tells. The good teacher explains. The superior teacher demonstrates. The great teacher inspires.” यस उद्धरणले शिक्षकको भूमिका केवल पाठ्यक्रम पढाउनेमा सीमित नभई विद्यार्थीलाई जीवनमा प्रेरणा दिने व्यक्ति हुनुपर्ने कुरा स्पष्ट रूपमा देखाउँछ। शिक्षण पेशा मात्र नभई सामाजिक परिवर्तनको साधन पनि हो।

शिक्षक तालिम र प्रविधिको प्रयोग

शिक्षकहरूले तालिमको क्रममा प्रविधिको उपयोग गर्नुपर्छ। शिक्षा मन्त्रालयको तथ्याङ्कअनुसार, नेपालका करिब ३०% भन्दा बढी शिक्षकहरूले मात्र प्रविधिलाई शिक्षण विधिमा प्रयोग गर्दै आएका छन्। यो दर अझै धेरै कम छ। प्रविधिको सही प्रयोगले सिकाइ प्रक्रियालाई सहज, सजीव, र प्रभावकारी बनाउन सहयोग पुर्याउँछ। शिक्षक तालिममा विशेष गरी इन्टरनेट, स्मार्ट बोर्ड, डिजिटल पुस्तकालय जस्ता साधनहरूको उपयोग गर्नुपर्छ। यसले विद्यार्थीहरूको ध्यानाकर्षणमा सुधार ल्याउन सक्छ र शिक्षण प्रक्रियालाई आकर्षक बनाउँछ।

*शिक्षकहरूको पेशागत विकास

शिक्षकको पेशागत विकासका लागि निरन्तर तालिम अनिवार्य छ। शिक्षामा आउने नयाँ विधि, प्रविधि, र शिक्षण शैलीहरूबारे जानकारी राख्न शिक्षकहरूलाई निरन्तर तालिम दिइनुपर्छ। यसले उनीहरूको पेशागत दक्षता मात्र नभई विद्यार्थीको सिकाइ प्रक्रियामा पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

३. विद्यार्थीहरूको भूमिकाको विश्लेषण

विद्यार्थी शिक्षाको केन्द्रमा छन्। उनीहरूको जिज्ञासा, प्रयास, र प्रतिबद्धताले सिकाइ प्रक्रियामा ठूलो भूमिका खेल्छ। तथापि, अहिलेको शिक्षण प्रणालीमा विद्यार्थीहरूलाई केवल पाठ्यपुस्तकमा सीमित राख्ने प्रवृत्तिले उनीहरूको सिर्जनात्मकता, अनुसन्धान क्षमता, र व्यवहारिक ज्ञानको विकासमा चुनौती खडा गरेको छ।

*क्रियाशील शिक्षण विधि

विद्यार्थीलाई सक्रिय सिकाइ प्रक्रियामा संलग्न गराउनु अत्यावश्यक छ। यसका लागि शिक्षकहरूले विद्यार्थीलाई परियोजना आधारित सिकाइ, समूह कार्य, समस्या समाधान विधि, र अनुसन्धान गतिविधिहरूमा संलग्न गराउनुपर्छ। विद्यार्थीको भूमिका केवल सिक्नमा सीमित हुनुहुँदैन, बरु सिकाइ प्रक्रियाको सह-निर्माता बन्नुपर्छ।

* सिर्जनात्मकता र अन्वेषणशीलता

विद्यार्थीहरूको सिर्जनात्मकता र अन्वेषणशीलताको विकास पनि विद्यालय शिक्षामा सुधारको महत्वपूर्ण पक्ष हो। शिक्षा केवल जानकारी लिने प्रक्रियामा सीमित हुनुहुँदैन, बरु विद्यार्थीहरूको सोचाइको दायरा फराकिलो बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ। उनीहरूले नयाँ विचारहरूको खोज, अन्वेषण, र सृजनशीलतामा आफूलाई संलग्न गर्नुपर्छ। यो कार्य गर्न शिक्षकले पनि उनीहरूलाई प्रेरित गर्नुपर्छ।

४. अभिभावकहरूको भूमिकाको विश्लेषण

विद्यालय शिक्षामा सुधार ल्याउन अभिभावकहरूको भूमिका अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण हुन्छ। विद्यार्थीहरूको सिकाइ प्रक्रियामा अभिभावकहरूले उचित मार्गदर्शन र समर्थन प्रदान गर्नुपर्छ।

* शिक्षामा अभिभावकहरूको संलग्नता

अभिभावकहरूलाई विद्यालयको गतिविधिमा सक्रिय सहभागी बनाउनुपर्छ। विद्यालयका बैठकहरूमा, विशेष कार्यक्रमहरूमा, र वार्षिक समारोहहरूमा उनीहरूको सहभागिताले विद्यालय र परिवारबीचको सहकार्यलाई बलियो बनाउँछ। यसले विद्यार्थीहरूको मानसिक स्वास्थ्य र सिकाइ प्रक्रियामा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

“Parent involvement in school can lead to higher academic performance, improved behavior, and enhanced social skills.”** यो विचारले अभिभावकहरूको संलग्नताको महत्त्वलाई स्पष्ट रूपमा उजागर गर्छ।

*घरको वातावरण

अभिभावकहरूले आफ्ना बालबालिकाका लागि घरमा शिक्षाप्रेमी वातावरण तयार गर्नुपर्छ। घरमा शान्त र अध्ययनमैत्री वातावरण बनाउने, विद्यार्थीलाई सकारात्मक ऊर्जा प्रदान गर्ने, र समय व्यवस्थापनको महत्त्व सिकाउने कुराहरू पनि आवश्यक हुन्छन्।

५. विद्यालय व्यवस्थापनको सुधार

विद्यालयको सफलताका लागि व्यवस्थापन पक्षको पारदर्शिता, कुशलता, र उत्तरदायित्वको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। विद्यालय व्यवस्थापनले शिक्षक, अभिभावक, र विद्यार्थीबीच सन्तुलन कायम राख्नुपर्छ। व्यवस्थापनको सुधारका लागि निम्न पक्षहरूमा ध्यान दिन जरुरी छ:

*स्रोतसाधनहरूको सही उपयोग

विद्यालयमा उपलब्ध स्रोतसाधनहरूको सही प्रयोग र व्यवस्थापनले शिक्षाको गुणस्तरमा सुधार ल्याउन सक्छ। ICT प्रयोगशालाहरू, पुस्तकालय, खेलकुद सामग्री, र अन्य शैक्षिक साधनहरूको सही उपयोगले विद्यार्थीहरूको समग्र विकासमा सहयोग पुर्याउँछ।

*पारदर्शी आर्थिक व्यवस्थापन

विद्यालयको आर्थिक व्यवस्थापन पारदर्शी बनाउनुपर्ने हुन्छ। अभिभावकहरूलाई विद्यालयका आर्थिक क्रियाकलापहरूको बारेमा जानकारी दिने र वार्षिक प्रतिवेदन प्रस्तुत गर्ने कार्यले विश्वासको वातावरण सिर्जना गर्छ।

६. पाठ्यक्रम सुधार

विद्यालय शिक्षामा सुधारका लागि पाठ्यक्रमलाई पनि अद्यावधिक र व्यवहारिक बनाउन आवश्यक छ। पाठ्यक्रमले विद्यार्थीको जीवनोपयोगी सिप, सिर्जनशीलता, र व्यवहारिक ज्ञानको विकासमा सहयोग पुर्याउनुपर्छ।

*समाजको आवश्यकता अनुसार पाठ्यक्रम

पाठ्यक्रम तयार गर्दा समाजका आवश्यकता, संस्कृति, र परम्परालाई ध्यानमा राख्नुपर्छ। स्थानीय सन्दर्भमा आधारित पाठ्यक्रमले विद्यार्थीलाई समाजसँग जोड्न र व्यवहारिक जीवनमा सफल बनाउन सहयोग पुर्याउँछ।

*प्रविधिको समावेशीकरण

आजको युगमा प्रविधिको प्रयोग अनिवार्य भएको छ। विद्यालयका पाठ्यक्रममा प्रविधिको समावेशीकरण गर्नुपर्छ। डिजिटल सिप, कम्प्युटर शिक्षा, र इन्टरनेटको प्रयोगलाई अनिवार्य पाठ्यक्रमका रूपमा राख्न जरुरी छ।

७. मूल्याङ्कन प्रणालीको सुधार

विद्यालय शिक्षामा सुधारका लागि मूल्याङ्कन प्रणालीमा पनि सुधार ल्याउनुपर्छ। परम्परागत परीक्षा प्रणालीले मात्र विद्यार्थीको क्षमताको मापन गर्न सक्दैन। समग्र मूल्याङ्कन पद्धति अपनाउनु आवश्यक छ।

*निरन्तर मूल्याङ्कन

निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणालीलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ, जसले विद्यार्थीको समग्र विकासको मूल्याङ्कन गर्न सहयोग गर्छ।

*व्यवहारिक मूल्याङ

व्यावहारिक मूल्यांकन भनेको विद्यार्थीले आर्जित ज्ञानलाई व्यवहारिक रूपमा प्रयोग गर्न सक्ने क्षमता मापन गर्ने प्रक्रिया हो, जसले उनीहरूको सीप, दक्षता, र कार्यसम्पादनको मूल्यांकन गर्दछ।

निरन्तर मूल्याङ्कन र व्यवहारिक मूल्याङ्कन प्रणाली

निरन्तर मूल्याङ्कन भनेको विद्यार्थीको दैनिक सिकाइ प्रक्रियालाई ध्यानमा राखेर नियमित रूपमा उनको प्रगतिको मूल्याङ्कन गर्ने प्रणाली हो। यसमा केवल वार्षिक वा अन्तिम परीक्षाको नतिजामा भर पर्ने प्रचलन हटाएर विद्यार्थीको सिकाइ यात्रा नै मूल्याङ्कनको आधार बनाइन्छ। यसले शिक्षकलाई विद्यार्थीहरूको वास्तविक क्षमताको सही जानकारी दिन्छ र उनीहरूलाई सुधार गर्न आवश्यक पक्षहरूमा काम गर्न प्रेरित गर्छ।

* प्रोजेक्ट र व्यवहारिक कार्यको महत्त्व

शिक्षामा व्यवहारिक सिपहरूको विकास गराउन पाठ्यक्रममा प्रोजेक्ट र समस्या समाधानमा आधारित कार्यहरू समावेश गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। व्यवहारिक मूल्याङ्कन भनेको विद्यार्थीहरूले सीप र ज्ञानलाई कसरी व्यवहारमा उतारिरहेका छन् भन्ने पक्षलाई हेर्नु हो। उदाहरणका लागि, विज्ञान विषयमा विद्यार्थीहरूले कुनै प्रायोगिक कार्य गरेका छन् भने त्यसको परिणाम, उनीहरूको तार्किक विश्लेषण र समस्यासँग जुध्ने क्षमता नै मूल्याङ्कनको आधार हुनुपर्छ। यसले विद्यार्थीलाई व्यवहारिक ज्ञान र समस्यासँग जुध्ने सीप प्रदान गर्छ। *समावेशी मूल्याङ्कन प्रणाली

मूल्याङ्कन प्रणालीले सबै प्रकारका विद्यार्थीको आवश्यकता समेट्नुपर्ने हुन्छ। समावेशी मूल्याङ्कनले भौतिक, मानसिक वा सामाजिक रूपमा कुनै पनि प्रकारका बाधाहरूबाट ग्रसित विद्यार्थीहरूको क्षमतालाई पनि उचित अवसर दिनुपर्छ। उदाहरणका लागि, विशेष शारीरिक आवश्यकता भएका विद्यार्थीहरूको मूल्याङ्कन उनीहरूको आवश्यकता अनुरूप गर्नुपर्छ। यसले शिक्षामा असमानता घटाउने र सबै विद्यार्थीलाई अवसर दिने वातावरण सिर्जना गर्न मद्दत पुर्याउँछ।

८. प्रविधिको भूमिकाको विश्लेषण

प्रविधिको विकासले शिक्षामा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ। विशेष गरी विद्यालय शिक्षामा प्रविधिको प्रभावलाई बेवास्ता गर्न सकिँदैन। प्रविधि शिक्षाको माध्यम मात्र नभई, सिकाइको गुणस्तर सुधार गर्ने एक प्रभावकारी साधनका रूपमा स्थापित भएको छ।

*ICT को प्रयोग र डिजिटल शिक्षाको विस्तार

विद्यालयहरूमा सूचना प्रविधि (ICT) को प्रयोग अनिवार्य बनाउनुपर्ने देखिएको छ। आजको युगमा शिक्षामा प्रविधिको प्रयोग अपरिहार्य छ। ICT प्रयोगले सिकाइ प्रक्रियालाई सजीव, प्रभावकारी, र रोचक बनाउँछ। विद्यालय शिक्षामा प्रविधिको प्रयोग गर्न सक्ने विद्यालयहरूले सिकाइमा गुणस्तर सुधार गर्ने अवसर पाएका छन्।

एक प्रसिद्ध उद्धरण छ, “Technology will not replace teachers, but teachers who use technology will probably replace those who don’t.” यस विचारले प्रविधिको महत्त्वलाई स्पष्ट पार्छ। प्रविधिले शिक्षकलाई केवल सहायता पुर्याउने साधन होइन, बरु विद्यार्थीहरूलाई नयाँ तरिकाले सिकाउने सशक्त माध्यम हो।

* इ-लर्निङ र ब्लेन्डेड लर्निङको आवश्यकता

इ-लर्निङ (E-learning) भनेको इन्टरनेटको माध्यमबाट हुने शिक्षण प्रक्रिया हो, जसले विद्यार्थीलाई डिजिटल प्लेटफर्महरूमा पाठ्यक्रम सिक्न सक्षम बनाउँछ। ब्लेन्डेड लर्निङ (Blended Learning) भनेको शारीरिक रूपमा कक्षा कोठामा सिकाइ प्रक्रियालाई अनलाइन शिक्षणका साथमा मिलाएर सिकाइ प्रक्रिया प्रभावकारी बनाउनु हो। इ-लर्निङ र ब्लेन्डेड लर्निङको प्रयोगले परम्परागत शिक्षण विधिमा परिमार्जन गर्न मद्दत गरेको छ। साथै, प्रविधिको प्रयोगले विद्यार्थीलाई जानकारी प्राप्त गर्न, विश्लेषण गर्न, र नयाँ सृजनात्मक विचारहरू विकास गर्न थप सहयोग पुर्याएको छ।

* प्रविधि शिक्षा पहुँचमा चुनौतीहरू

नेपालको विद्यालय शिक्षामा प्रविधिको पहुँच सबैका लागि समान छैन। ग्रामीण क्षेत्रका विद्यालयहरूमा अझै पनि प्रविधिको पहुँच एक प्रमुख चुनौतीको रूपमा रहेको छ। प्रविधिको उपयोगको लागि आवश्यक पर्ने इन्टरनेट पहुँच र डिजिटल उपकरणहरूको अभावले प्रविधिमैत्री शिक्षा सम्भव नभएको देखिन्छ। यस चुनौतीलाई सम्बोधन गर्न सरकारले प्रविधिको पहुँचमा सुधार गर्ने नीतिहरू अघि सार्नुपर्छ। विशेषगरी, ग्रामीण विद्यालयहरूमा इन्टरनेट सेवा उपलब्ध गराउने, कम्प्युटर, प्रोजेक्टर र स्मार्ट बोर्डजस्ता उपकरणहरूको व्यवस्था गर्न आवश्यक देखिन्छ।

९. अभिभावकको भूमिकामा सुधार

अभिभावकको भूमिकामा सुधार गर्न अभिभावक-विद्यालय साझेदारीलाई बलियो बनाउनु पर्छ। विद्यालय शिक्षा सुधारका लागि अभिभावकको सहभागिता, शिक्षा प्रणालीको बारेमा बुझाइ, र घरमा वातावरण निर्माण महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

*अभिभावक-विद्यालय साझेदारी

अभिभावकहरूलाई विद्यालयका गतिविधिमा संलग्न गराउनुपर्छ। अभिभावक-शिक्षक संघ (PTA) को प्रभावकारी प्रयोगले यो सहकार्यलाई अझ सुदृढ बनाउन सक्छ। PTA बैठकहरूमा अभिभावकहरूलाई विद्यालयको शैक्षिक गतिविधि, नीति, र व्यवस्थापनका बारेमा जानकारी गराउनु र उनीहरूको रायलाई ध्यानमा राख्नु प्रभावकारी हुन्छ। यसले विद्यालय र अभिभावकबीच विश्वासको वातावरण सिर्जना गर्छ, जसले अन्ततः विद्यार्थीहरूको सिकाइ प्रक्रियामा सकारात्मक असर पार्छ।  *घरमा सकारात्मक वातावरण

घरमा अध्ययनको लागि सकारात्मक वातावरण निर्माण गर्नुपर्छ। बालबालिकाको सिकाइ केवल विद्यालयमा सीमित हुँदैन, घरमा पनि उनीहरूको सिकाइ जारी रहन्छ। अभिभावकहरूले घरमा अध्ययनको लागि समय व्यवस्थापन, ध्यान केन्द्रित गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ। साथै, नियमित रूपमा बालबालिकाको पढाइको प्रगतिबारे बुझ्न र उनीहरूलाई सही मार्गदर्शन गर्नुपर्छ।

१०. विद्यालय व्यवस्थापनमा सुधार

विद्यालय व्यवस्थापनको पारदर्शिता, उत्तरदायित्व, र सहभागितामूलक नेतृत्वले शिक्षामा सुधार ल्याउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। विद्यालय व्यवस्थापनले विद्यालयका स्रोतसाधनको सही प्रयोग, शिक्षक-विद्यार्थी- अभिभावकबीच सन्तुलन कायम गर्नु, र विद्यालयका आवश्यक सुधार कार्यहरूलाई प्रभावकारी रूपमा अघि बढाउनुपर्छ।

*प्रभावकारी व्यवस्थापन मोडेल

विद्यालय व्यवस्थापनले शिक्षामा सुधार ल्याउन विभिन्न मोडेलहरू अपनाउन सक्छ, जसमा *”Participatory Leadership Model”* विशेष प्रभावकारी मानिन्छ। यस मोडेलमा विद्यालयका सबै सरोकारवाला पक्षहरू – शिक्षक, अभिभावक, विद्यार्थी, र व्यवस्थापन समिति – लाई निर्णय प्रक्रियामा संलग्न गरिन्छ। यो प्रणालीले निर्णयहरूलाई समावेशी, न्यायपूर्ण र पारदर्शी बनाउन मद्दत गर्छ।

*स्रोतसाधनको सही प्रयोग

विद्यालयमा उपलब्ध स्रोतसाधनहरूको उचित व्यवस्थापन र उपयोगले शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्न मद्दत पुर्याउँछ। ICT प्रयोगशालाहरू, पुस्तकालयहरू, र शैक्षिक सामग्रीहरूको सही व्यवस्थापनले शिक्षण- सिकाइ प्रक्रियामा सकारात्मक प्रभाव पार्छ। साथै, विद्यालय व्यवस्थापनले स्रोतसाधनहरूको उपयोगमा पारदर्शिता अपनाउनु अत्यावश्यक छ, जसले विद्यालयमा विश्वासको वातावरण सिर्जना गर्छ।

११. शिक्षामा सुधारका लागि सरकारी नीतिहरू

नेपाल सरकारले विद्यालय शिक्षामा सुधारका लागि विभिन्न नीतिहरू अघि सारेको छ। *”School Sector Development Plan (SSDP)”* जस्ता कार्यक्रमले विद्यालय शिक्षामा गुणस्तर सुधार ल्याउने उद्देश्य राखेको छ। SSDP को लक्ष्य विद्यालय शिक्षामा समान पहुँच, गुणस्तर सुधार, र सामुदायिक सहभागिता बढाउनु हो।

*स्थानीय सरकारको भूमिकाको महत्त्व

नेपालको संघीय प्रणालीमा स्थानीय सरकारलाई विद्यालय शिक्षाको व्यवस्थापनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका दिइएको छ। विद्यालय व्यवस्थापन, पाठ्यक्रम विकास, र शिक्षक व्यवस्थापनमा स्थानीय सरकारको सहभागिताले विद्यालय शिक्षामा सुधार ल्याउन सहयोग पुर्याउँछ। स्थानीय सरकारले विद्यालयहरूको अनुगमन र मूल्याङ्कन गर्ने, आवश्यक स्रोतसाधनको व्यवस्था गर्ने, र अभिभावकहरूको सहभागिता सुनिश्चित गर्न सक्नेछ।

१२. सुझावहरू र समाधानका उपायहरू

विद्यालय शिक्षामा सुधार ल्याउन निम्न सुझावहरूलाई ध्यान दिनुपर्छ:

*शिक्षक तालिम:शिक्षकहरूको नियमित तालिम सुनिश्चित गर्नुपर्छ, जसले शिक्षामा नवीन प्रविधि र विधिहरूको प्रयोगलाई प्राथमिकता दिन सक्छ।

*समावेशी मूल्याङ्कन प्रणाली: मूल्याङ्कन प्रणालीमा सुधार गर्दै निरन्तर मूल्याङ्कन र व्यवहारिक मूल्याङ्कनलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

*प्रविधिको पहुँच: ग्रामीण विद्यालयमा प्रविधिको पहुँच सुधार गर्न सरकारले प्रविधि सामग्री र इन्टरनेट सेवाको व्यवस्था गर्नुपर्छ।

*अभिभावकको संलग्नता: विद्यालय र अभिभावकबीच सहकार्यलाई सुदृढ बनाउने उपायहरू अपनाउनुपर्छ।

*विद्यालय व्यवस्थापनको पारदर्शिता: विद्यालय व्यवस्थापनमा पारदर्शिता र सहभागितामूलक नेतृत्वको प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

विद्यालय शिक्षामा सुधार ल्याउन विभिन्न पक्षहरूको सहकार्य अनिवार्य छ। शिक्षक, विद्यार्थी, अभिभावक, विद्यालय व्यवस्थापन, र प्रविधिको प्रभावकारी उपयोगले मात्र गुणस्तर सुधार सम्भव छ। *शिक्षाको उद्देश्य केवल जानकारी प्रदान गर्नु होइन, बरु विद्यार्थीहरूलाई व्यावहारिक जीवनमा सफलता प्राप्त गर्न सक्षम बनाउनु हो।* जब विद्यालय शिक्षाले व्यवहारिक सीपहरूको विकास, प्रविधिको सही प्रयोग, र समावेशी मूल्याङ्कन प्रणालीको माध्यमबाट विद्यार्थीहरूको सम्पूर्ण विकासमा योगदान पुर्याउँछ, त्यतिबेला मात्र शिक्षाको वास्तविक उद्देश्य प्राप्त हुन्छ। सरकारी नीतिहरू, शिक्षकहरूको प्रभावकारी भूमिका, अभिभावकहरूको सहभागिता, र स्रोतसाधनहरूको समुचित व्यवस्थापनले विद्यालय शिक्षामा गुणात्मक सुधार ल्याउन सक्छ।